Durante periodo 1675 te 1770 kas real a gana hopi plaka for e kolonianan hulandes, ku ta islanan Karibense, Sürnam i Indonesia. Gran parti di e ganashi a bin for di komersio di katibu. Manera ta konosé minister-presidente Mark Rutte a pidi pordon dia 19 di desèmber 2022 pa ròl di Hulanda den komersio di katibu. Segun historia, den reino kas real a gana hopi plaka pa un periodo basta largu na esaki i bou di historianan tin un diskushon tokante embolbimentu di kas real na komersio di sklabitut. Ku awendia ta wòrdu konsiderá komo un krímen kontra humanidat. Dia 1e di yüli lo konmemorá den Reino abolishon di sklabitut 160 aña pasá. Rei Willem-Alexander lo tene un diskurso na Amsterdam riba e dia ei. Hopi hende ta spera ku Willem-Alexander tambe lo pidi pordon pa ròl ku Hulanda tabatin den komersio di katibu. Willem-Alexander mes tambe a instalá un komishon ku pa un periodo di tres aña lo investigá ròl di su famia den komersio di katibu. Komo konsekuensia den e próksimo añanan lo tin publikashon di mas investigashon na ròl di kas real den e periodo sumamente pretu den historia di Reino Hulandes.

Frank Quirindongo

Lucha di hopi aña

Plataforma Sklabitut i Herensia Sklabitut a kana un kaminda largu pa a yega e dia di 19 di desèmber 2022 i awor 1e di yüli 2023. Promé ku nan tabatin diferente otro persona/aktivista mas ku tambe a laga nan bos resoná pa pidi hustisia den sklabitut i e relashon ku Ulanda. Djasabra a papia ku Frank Quirindongo ku ta presidente i Lionel Janga ku ta miembro di e plataforma menshoná. Frank a splika nos ku bèrdat nan mes no ta para ketu kon largu e kaminda tabata. Ta hopi aña nan ta den e asuntu di konmemorashon i duna importansia na sklabitut i lanta e konsientisashon.  E ta kòrda den añanan 60 un di e pioneronan a start manera Bebe Rojer, Andechi Albert, sr. Senior, den añanan 80 a lanta un komishon pa 17 di ougùstùs bou di sr. Seferina i na 86 a lanta promoshon konsenshi históriko. I e plataforma aki a tuma e lucha over pa e trabou di konsientisashon tuma lugá. Nan ta responsabel pa tur aña e evento di tur aña 17 di ougùstùs na Rif. Na 2009 nan di plataforma a keda lantá, ku ta 14 aña pasa pero si wak ku nan ta for di añanan 80 nan ta besig, esta mas di 40 aña kaba. I awor ta yegando 1e di yüli.

Signifikante

Dado momentu ora bo ta lucha pa algu bo ke mira progreso, bo ke mira ku bo ta logra kosnan i nan ta konsiderá ku 1e di yüli, loke a sosodé na desèmber aña pasá ku diskurso di Rutte ta algu signifikante. E ta importante den e lucha di emansipashon ku nan ta hiba i p’esei ta importante pa balorá esei i duna realse na 1e di yüli e aña aki, ku ta 160 aña kaba.

 

Awor si ta basta

Lionel Janga

Por bisa ku awor si ta basta, pero tabatin mas di 200 aña di sklabitut segun Lionel Janga i despues  mas di 90 aña di e sistema kolonial ku nos no tabatin masha derechi. E tabatin impakto i ainda tin impakto. E ta basta tempu pero ta tempu pa nos sana i esei ta tuma su espasio. Tin mas kaminda di kana segun Janga.

 

Pidi despensa

E pidimentu di despensa ta importante. Nos ta den un époka kaminda no ta sin mas ata aseptá ku tabatin sklabitut. Internashonalmente sklabitut a keda konsiderá komo un krímen kontra humanidat i banda di esei tin e proseso di rasismo ku a lanta den paisnan manera Oropa i Merka. I poko poko a lanta e noshon pa paisnan ku a sòru pa sklabitut e tempu ei rekonosé esei tambe. Mester rekonosé ku enbèrdat e ta un krímen i pidi despensa i tambe enkaminá un proseso pa bai over na e proseso di sanashon i reparashon. Esei ta e parti despues di e koma ei, esta despues di 19 di desèmber ku Rutte a pidi despensa. Nos no ta kla pero ta leu for di kla. Nos ta start proseso pa organisá diferente kos pa sigui lanta e noshon pa atendé ku e impakto negativo ku a pasa aden ku sklabitut. E impakto ei ta grandi ainda riba tereno sosial, kultural i ekonómiko i e impakto ei mester atendé kuné den e proseso awor. Tanten no a pasa den e proseso ku Ulanda a rekonosé ku nan a hasi fout i ke duna man pa e proseso di rekuperá anto no por sigui. I p’esei e proseso ta importante pa rekonosé i sigui  padilanti. Mester or wak otro den kara i realisá kiko a bai robes i pa sigui avansá. Manera Lionel a bisa, tin basta kaminda di kana ainda. Nos ta papia aki di tres stap, esta rekonosé loke a pasa ku no tabata bon, pidi despensa ku tin di pidi i e di tres na e reparashon i einan ta un kaminda di kana tin pasobra hopi kos a bai robes, hopi hende a keda ku trouma i ta tuma su tempu.

 

Traha riba rekuperashon

I awor kiko lo hasi pa e parti di rekuperashon; riba e punto aki Lionel a bisa ku ta besig riba diferente tereno manera enseñansa. Nan sa ku tin hopi atraso i tin hopi kos pa drecha, tambe salubridat kaminda dor di nos patronchi di kome di ántes tin hopi malesa, nos relashon ku otro i kon ta dil ku otro, e relashon di nos ku Ulanda tambe mester dil kuné, wak otro den kara i sigui avansá. Tambe tin e  patronchi di tereno ku ta desigual. P’esei Ulanda a bisa ku e tin 100 mion pa e parti di rekuperashon i nos komo pais mester traha nos programa pa den e kuadro ei atendé ku kosnan ku serka nos a keda atras dor di sklabitut. I no ta asina ku e sèn ei ta bai den kada hende den su saku. Manera Frank Lionel a splika, ta sèn ku ta bai hinka den tur loke mester sosodé, pa e retrasonan ku tin debí na historia.

 

A dura hopi pero ta yega si

I kon awor? A dura hopi tempu pa yega pero segun Frank si nos komprondé di bèrdat ku nos a yega un momentu kardinal di nos historia i tuma komo un oportunidat pa drecha kosnan. Un problema grandi di yu di Kòrsou ta ku ta nos mes, nos mes komo yu di Kòrsou. Dor di generashon pa generashon nos a keda den proseso troumatisá i komplehá ku a stroba nos di avansá. Mester usa enseñansa i edukashon pa pasa via e muchanan pasa over ku nos por. No spor komo yu di Kòrsou. Nos tin di kere den nos mes pasobra aki tin un problema serio di identidat i esei ta debí na sklabitut. P’esei ta importante pa nos realisá ku nos mester sera forsa huntu pa progresá i usa enseñansa. I einan gobièrnu tin ròl importante segun Frank. Lionel di su parti a bisa ku tin oportunidatnan ku ta presentá i mester hasi uso di nan, konsentrá riba nan. Nos mes tambe mester hasi nos hùiswèrk i nos trabou, nos akshonnan. I si papia di un lucha di mas di 40 aña, ata un oportunidat awor pa algu ku tabata skùin pa hasié règt. E oportunidat tei i mester tum’é sino otro ta tum’é. No ta Kòrsou so ta den e totalidat aki pero tin mas i si nos drumi, e trein ta bai laga nos.

Konopá un na dos

Pa loke ta e fecha di 1e di yüli, loke por spera ta un selebrashon total. Mester konopá un i dos na otro, esta 1e di yüli na 2 di yüli ku ta dia di bandera. Frank a splika ku pa e aña aki tin un programa grandi huntu ku gobièrnu kaminda  for di mainta tempran ta kuminsá na plenchi di palasio di gobernador pasobra einan 1e di yüli 63 a keda proklamá e abolishon di sklabitut. I p’esei ta kuminsá einan e programa di e dia, kaminda ta dramatis’é i kaminda no ta papia di un regalo di rei pero ku ta dor di lucha ta logrando. Despues di einan ta kana subi brùg i bai Brionplein. Einan tin un infrastruktura kla pone pa un programa ku diferente diskurso di promé minister, di minister di enseñansa i kultura, di e plataforma mes tambe. Pa 1e di yüli huntu ku Cpost a sòru pa un stampia konmemorativo ku tambe ta keda presentá einan. I tin e parti kultura i artístiko. Ta un programa di algu mas ku 2 ora. Despues di mèrdia 2 or tin inougurashon di museo Tula na Kenepa kaminda tambe tin un apertura di e museo i einan tin programa spesial pa konmemorá 1e di yüli.

 

Etapa nobo di bida

1e di yüli ta algu grandi. Tin hende ta papia di selebrá pero e plataforma ta papia di konmemorá. E ta konmemorá pasobra ta fecha i momentu históriko pero tabata un pueblo sklabisá ku a drenta etapa nobo di su bida di emansipashon. I p’esei pa e no yama mas dia di abolishon pero di emansipashon. E abolishon ta algu hurídiko pero mas importante ta kana e proseso di emansipashon. Emansipashon ta bo mes pensa bo solushonnan i bira mas responsabel pa bo mes i bo pais. Despues tin 17 di ougùstùs e dia di lucha pa libertat i 3 di òktober riba e fecha ku Tula i su kompañeronan a keda ehekutá dor di estado di Ulanda. I e aña aki Ulanda ta bai rehabilitá Tula. Kòrsou a rehabilit’é kaba na 2010 pero Ulanda nunka a rehabilitá Tula. I esun ku a inkriminá i ehekutá Tula ta Ulanda i p’esei a bringa for di 2018 bin ariba pa esaki. No rekonosé Tula so komo héroe pero rekonosé ku e no tabata un bandidu pero ta un héroe i rehabilit’é. I p’esei ta hasié dia 3 di òktober tambe di un forma grandioso.

 

Plataforma den Landsbesluit

E trabou di plataforma no ta kana asina aki. Nan a keda lanta na 2009 i poko poko pero sigur vários grupo a bin aserka. Nan ta besig ku Landsbesluit ku ta formalisá e struktura nobo pa e plataforma. Na tur tin 17 organisashon ta forma parti di e plataforma i e ta sigui krese. E Landsbesluit lo keda firma otro siman dor di gobernadó i pa 1e di yüli tambe e keda anunsiá ku ta e struktura nobo di e plataforma i asina ta mustra ku ta drenta un etapa nobo di e lucha ku mas grupo i ku mas gana di sigui progresá.

 

 

 

 

LAGA UN KOMENTARIO

Please enter your comment!
Please enter your name here