Ange Jessurun

Ange Jessurun (1954) a presentá Faya Lobi: 200 aña di amor ferviente den diáspora. Esaki ta e vershon na papiamentu di e historia di famia Faya Lobi: “200 jaar vurige liefde in de diaspora, Wintertuin 2022”. Hopi di nos konosé Ange Jessurun pa e proyekto Arte di Palabra ku ya no tin mester di introdukshon. Pero tambe ora nos bai un tiki mas leu, nos ta kòrda Ange komo dosente. Ange Jessurun a studia komo dosente di biologia na Hulanda i a bin bèk kaminda el a bai traha e tempu ei na Peter Stuyvesant College na 1978. Einan Ange a traha 31 aña te na 2009 ora el a baha ku VUT. Di einan Ange a kambia bai Universidat di Kòrsou kaminda  e ta laborá te awor aki, komo kordinadó di kursonan di papiamentu, ulandes, spañó i ingles pa Kòrsou  Aruba Boneiru i St. Maarten.

Pashon pa idioma

 

Ange tin sanger di dosente ta kore den su benanan. El a bisa Djasabra ku e tin esaki di tur dos su mayornan. Su mama i tata tabata dosente pero tambe tanta i tionan parti di mama. El a lanta den enseñansa for di kas. “Bo mester skohe algu ku bo gusta i no algu ku bo ta pensa ku ta bon pa bo hasi”. Ange a bai hasi e materia di biologia pero esei no tabata su pashon. Idioma ta su pashon i p’esei el a hasi papiamentu di tres grado i a skibi métodonan di papiamentu, e tempu ei bou di Ronnie Severing. El a menshoná Mosaico, fiesta di idioma. Salto; e por a bai den e direkshon di e amor ku ta papiamentu i idioma. Banda di esei el a kuminsá tambe ku Arte di Palabra ku e aña aki ta kumpli 25 aña. El a kuminsá kuné pasobra e aña ei papiamentu a bai skol pa promé bia di porta dilanti. Tabata motibu pa selebrá. Ange ta kòrda ku tempu di su tempu e tabata prohibí  pa papiamentu den kura di skol. Ange su tata ta di Sürnam i su mama i Kòrsou. E ta kòrda ku nan no tabata ke pa nan komo ruman papia papiamentu pasobra nan a bisa ku e hulandes resultadonan na skol lo ta mihó i bo ta yega mas leu. Dado momentu ora Ange tabata na MIL, un mucha muhé den su klas a yam’é surinameño pasobra e ta papia hulandes. El a keda tur tolondrá pasobra su mama ta di Kòrsou i el a nase na Kòrsou. For di e dia ei su mente a kambia, el a ripará ku e idioma ta e parti di identidat di mas importante ku tin pa wak ken ta yu di Kòrsou.

Siña den bo idioma

 

Biniendo bèk na e realidat di awe, tabata interesante pa sa si Ange ta kompartí e pensamentu di su mayornan, esta ku e hulandes bo ta yega muchu mas leu.  Ange no ta di akuerdo ku e ponensia ei i tin investigashon di Ange su ruman ku ta proba esei tambe. Na Hulanda tur mucha ku drenta skol básiko, 8 ta yega klas seis sin keda sinta. I na Kòrsou  di kada 10 ku drenta skol básiko, ta dos so ta yega klas seis sin keda sinta. Ta kiko esei ta bisa. E hulandes a yuda? E no a yuda mayoria di pueblo. Ta proba ku un mucha mester siña den su idioma materno siña otro idioma i esei ta e base fuerte. I p’esei Ange ta boga pa e hóben desaroyá den papiamentu. E skolnan ku awe tin papiamentu, nan skornan na ETE na final ta mihó ku e muchanan ku ta kuminsá na hulandes.

 

Mas énfasis riba papiamentu

 

Ange ta kere ku mester pone mas énfasis riba papiamentu den skol. E ta kuestion di maneho i estudio. Mester wak estudionan hasí, skucha di hendenan ku a pasa den dje i drecha e maneho. Por bai hulandes i ingles pero kuminsá na papiamentu. No por bisa for di awor ku no mester kuminsá ku papiamentu na skol.

Di dos idioma pa por komuniká mihó

 

Pa loke ta trata ingles, Ange a bisa ku ku e idioma ingles por komuniká ku hopi hende i haña hopi informashon. Na hulandes mes diferente universidat a pasa na duna ingles pasobra nan ta haña masa studiante. Ta bon pa tin un di dos idioma pa por komuniká. No ta intenshon pa kuminsá ku papiamentu for di prinsipio te final i pa despues tin di skohe pa bai studia na kisas Puerto Rico, Costa Rica, Colombia, Hulanda i no tin un di dos idioma pa yuda buska informashon.

 

 

Faya Lobi ta haña forma despues di mas di 50 aña

 

I despues ku nos a papia riba e pashon di Ange ku ta idioma, nos di Djasabra a pasa over pa Faya Lobi. E buki tei kaba na papiamentu i hulandes i tin petishon pe ta na ingles tambe. E buki aki a tuma bida di Ange rehen i ta gui’é kiko e tin di hasi. Manera Ange a konta, for di tempu e ta chikí, ruman di su tata di Sürnam a konta nan di nan tawela ku tabata chines ku a bin di Hong Kong pa bai Sürnam pa traha den plantashi. El a tende ku su nòmber tin di bai plantashi kaminda hende pretu ta traha i el a kambia su fam. Ange no a gusta loke e tawela  hasi. Pero despues el a realisá ku el a bin di Hong Kong i no tabata sa nada nada i p’esei e tabatin miedu. Ange a pordon’é pasobra el a keda Sürnam i kada señora pretu ku a haña un mishon na 1859 esta ku a kumpra su libertat komo katibu. Huntu ku diferente miembro di e famia, e doño di plantashi a kumpra nan libertat. E kos ei segun Ange ta masha doloroso. El a tende i a yora pasobra kon un hende tin di paga pa sali liber. Esei ta su emoshonnan i e no sa kon e bisawela a sintié, i esei el a purba splik’é den e buki. Dado momentu bo ta bai den kueru di e persona i a sinti ku ta manera e mes. For di chikí Ange a pone su dilanti ku e ta bai skibi e historia di e chines ku a kambia su fam, esaki pa su famia. E idea ei Ange a keda kana kuné i el a primintí su tata tambe. Tempu a hala i na 2019  bin Wintertuin Curaçao ku kurso di skibimentu kreativo. El a bai esaki i e direktor di Wintertuin Hulanda a duna e kurso di skibimentu kreativo i einan Faya Lobi a haña forma. Einan el a skibi e promé kapítulo di e bisawela chines ku a keda kana ku Ange pa mas di 50 aña.

 

Desendiente di Specht

Asina Ange a kuminsá skibi entre otro e parti di su mama na Kòrsou. El a konta ku nan ta desendiente di e promé Specht ku a bin di Brasil ku a kuminsá ku plantashi Specht ku despues a bira Koraal Specht. I p’esei Ange ta enkurashá tur hende pa kuminsá entrevista i papia ku hendenan na bida. No ta nada ku bo no ta bai skibi buki pero un dia por konta bo yunan i nietunan.

 

Investigashon profundo i amplio

 

Faya Lobi ya un investigashon basta grandi i profundo. Segun Ange Jessurun, el a haña masha hopi regalo. E parti di su tata, su tanta a skibi 12 karta riba e historia. Tambe e parti di su mama, su tio Richard Simon a konta ku 2010 nan a haña buki di historia di Koraal Specht i historia di famia. E buki aki tabata warda i den e buki tabatin asina tantu informashon di palu di famia Specht, anékdota, potrèt etc., etc. sin ku Ange a bai archivo. Kada hende tin nan kontribushon. Su tio a haña hopi informashon den La Union i Boi Antoine a pone esaki den EXTRA i tur esei Ange a warda. Kada hende su kontribushon a forma Faya Lobi.

 

Fire – Love

Esaki ta Ange su promé novela i e ta un eksperensia masha emoshonal. Pa por imaginá kiko e hende sinti i hasi bo tin di bai den su kueru, bai den e periodo, bai e lugá pa wak kiko nan a mira pa por deskribí. E buki ta konsistí di 3 parti. E promé tabata di Sürnam, e di dos ta Kòrsou ora su tata a bin Kòrsou ku 19 aña. I e di dos parti ta trata ku e tawela di Ange no tabata ke pa su yu muhé ku ta mama di Ange no papia ku niun hende na skol. E tata a warda 6 aña riba e mama, esei ta amor ferviente segun Ange. I p’esei Faya Lobi ku na Kòrsou ta konosí komo mata pero na Sürnam Faya ta fire i Lobi ta Love. Di su tata nan a haña tambe parti di karta ku e tata i mama di Ange a skibi otro ora e tata a bai Sürnam.

 

Historia real

 

Ange a sigui konta nos ku e buki ta basá riba historia real. E buki a usa Ange pa pone tur kos huntu i sera konosí ku Wintertuin ku a publiká e vershon na hulandes. Esun na papiamentu ta Ange mes a paga. Tur opstákulo pa e historia por a sali, tur el a vense i Faya Lobi a sali kaba.

Faya Lobi tabata den gira eksitoso na Hulanda (7 presentashon), Sürnam (3 presentashon i 10 entrevista di radio i televishon) i Aruba, e vershon na papiamentu tambe ta riba merkado awor. I tambe for di St. Maarten a manda buska e buki pa por hink’é den skol pa duna lès di literatura.

 

Reakshon

 

Ange no a imaginá su mes ku ta e reakshon aki e lo a haña ku e buki. E tin asta un tiki miedu pasobra ta algu di famia. E no a spera ku e buki lo a hiba su mes bida. Nos tur den Karibe tin mesun historia, nos ta desendiente di diferente kontinente ku a meskla bira un pueblo karibense. I kada ken ta rekonosé un parti di e historia di nan den e buki. Por posishoná Faya Lobi awor entre obra literario di outor di Sürnam i islanan antiano. Faya Lobi a bira realidat tambe danki na e sosten di Prins Bernhard Cultuur Fonds ku e parti di tradukshon/vershon di e buki.

 

 

LAGA UN KOMENTARIO

Please enter your comment!
Please enter your name here