E no ta kòrda esaktamente kuantu aña e tabatin, pero Shiller Derilus (1995) tabata bai skol di fundeshi dia ku huntu ku su ruman muhé i nan mayornan, nan a sali bai for di Haiti. Su tata ta karpinté, spesialisá den mueblenan antiguo, anto su mama ta kòki. Nan ta skohe pa un trabou na Kòrsou pues outomátikamente pa futuro di nan yunan. Kisas ta ei, e simia aventurero a wòrdu plantá den dje. Shiller ke konosé mundu, anto sigur Fransia ku ta e pais di su soño. Riba un dia e ta lanta i e ta bisa su tata ku e ta bai. Ku su diploma di vsbo den su saku, Shiller Derilus ku na e momentu ei tin 18 aña, ta drenta avion bai Hulanda pa kaba e kue trein bai Paris. Dos kos e sa sigur: e por papia franses, anto e sa kiko e ke. Mirando bèk ta un milager kon fásil tur kos a bai. E ta topa un señora na stashon di trein. E señora akí a pon’é den kontakto ku un hende ku ta hür kamber. E ta hür kamber serka e señora ei. E mésun persona akí ta yud’é ku trabou i un estudio den konstrukshon. E ta keda na Fransia mas largu di loke e tabata kere. Ta despues di kuater òf sinku aña e ta bai Kòrsou bèk. Na e momentu ei e ta un yònkuman independiente i sigur di su mes. Ku tur loke el a siña na Paris e ta kuminsá komo kontratista independiente. Pero no tur kos ta kana komo e tabata spera. Na aña 2018 Shiller ta kuminsá traha komo ortikultor. E ta hasi esaki huntu ku su tio ku sa tur kos di kultivo di fruta i bèrdura. Tambe e ta haña yudansa di su tata ku ta su paño di lágrima. Su konosementu i eksperiensia ku el a bin kuné for di Paris tambe ta yud’é tòg. Loke e plantashi ta generá na entrada mayoria di biaha ta sufisiente pa biba di dje, pero e djòpnan na banda den konstrukshon semper ta bonbiní.

 

(E KUNUKERO NA PALABRA)

 

Un komienso nobo

“Mi tata a fayesé aña pasá. E tabata mi gran apoyo. Ora e tabata kaba tempran ku su mes trabou, e tabata bin yuda mi aki na kunuku. Ami tabata yud’é tambe. Nos tabatei pa otro. E último lunanan di su malesa ta ami a kuid’é. Mi tabatin djòp sí, pero mi no tabatin tempu pa traha na mi kunuku. E tereno akí tabata yená ku mala yerba, anto bèrdura kasi no tabata krese. Pero nunka mi a pensa pa stòp. Gewon mi a kuminsá di nobo.”

 

“Si tin un problema, mi mes ta solushon’é. No tin sentido pa sinta warda te ora otro hende hasié. E ora ei nada no ta sosodé. Mi ke dependé ménos ku ta posibel di otro hende. Awor mi tin mi propio trèktòr i plug. M’a paga eseinan ku mi sèn di spar. Mi tabata traha den konstrukshon, anto semper mi tabata pone sèn un banda pa invertí den mi kunuku. Wèl si, mi ta orguyoso di mi mes. Tur kos ta kla pa kultivo. Mi ta kontrolando tur pipa i slan, pa asina mi ta kla ku plug, tur kos por haña sufisiente awa. E aña akí mes e tereno mester ta yen yen ku fruta i bèrdura.”

Tribi puntra

“Tempu ku kuater aña pasá mi tio i ami a kuminsá aki, e tereno tabata kompletamente tapá ku arbusto i yerba malu. E tereno akí tabata un mondi. Nos a limpia un pida chikí parti patras di e tereno, anto nos a planta e promé matanan di bèrdura. Asina tiki tiki nos a sòru pa hinter e tereno – un hèktar – a kambia di mondi bira un kunuku. Komo mucha mi tabata stima flor, pero mi no tabata sa nada di ortikultura. Ta mi tio a siña mi base di e fishi akí.”

 

“Puntra, puntra i sigui puntra. Ta di e manera ei mi a bin ta siña hopi anto lihé. Komo ku mi no tabata sa nada, na kuminsamentu tur kos tabata bai robes. E promé kosecha a bai pèrdí ya komo tur mata a haña un malesa. Ami no tabatin ni idea! Anto ta esei ta masha importante, ku bo ta ripará mésora ta kiko no ta bai bon, anto ku bo sa kiko bo tin ku hasi. Den e tempu ei semper Soltuna a yuda mi. Elly Joubert tabata direktor aya. El a duna mi bon konseho, siña mi kon pa rekonosé e malesanan, anto kon pa trata nan.”

 

“Den e promé aña kaba Soltuna a sera un kontrato ku mi pa mi entregá kuater bèrdura: kòusebant, warmus, yambo i kònkòmber. Ku eseinan mi a kuminsá anto a bai bon. Mi ta gusta e koperashon ku Soltuna. Mi ta lanta anto mi sa ku nan ta kumpra sierto kantidat di mi produktonan. Tur djaluna, djárason i djabièrnè 7or di mainta, mi ta entregá e kilonan ei. Deskargá, pisa i firma. Kaba bai kunuku bèk pa sigui traha. Kisas tin luna den kua lo bo a gana mas si bo lo a bende e produkto riba kaya bo mes, pero si bo analisá hinter un aña, e diferensia no ta mashá grandi. Mi ta preferá Soltuna, ya asina mi no ta pèrdè masha tempu ku benta. Lo ta mihó si mas kunukero lo bira miembro, ya asina huntu nos ta pará mas fuerte.”

 

(E NEGOSHI, E PRODUKSHON)

 

Pusha bo límite

Shiller tin mashá energia. Tur dia tin yen ko’i hasi na su kunuku. E ta un empresario anto e tin talento pa organisá…esakinan ta ingredientenan ku ta yuda sigur. Mester planea bon kiko mester sosodé, anto ki ora. Muha, chapi yerba malu, kosechá, planta. Asina ta bai dia aden, dia afó. Hinter aña. Kada kultivo tin su propio plan. Ta esei Shiller a siña den e último kuater añanan. Manera yambo ku kòusebant por ehèmpel, mester kosechá nan despues di algun dia. Si warda mas largu nan ta krese bira muchu grandi i nan ta ménos ideal pa konsumo. Warmus, sèldu i papaya no tin asina tantu purá. Si warda un siman e blachinan ta mas grandi, anto e fruta mas hechu.

 

Si tin hopi yerba malu, tin un persona ta bin yuda Shiller pa saka esaki. Kosechá semper Shiller ta hasié huntu ku un trahadó ku ta bin spesial pa esei. E lo ke tin un hende ta traha fiho p’e, pero pa por paga un hende tur luna e mester tin mas entrada promé. E ora ei e lo por invertí den un sistema di drep tambe. Manera un mulina ku un pos ku mas di 30 meter di profundidat. Aworaki ta pòmp e awa di pos mand’é un renbak ku ta pará haltu. E baki akí por warda mas o ménos 72 meter kúbiko di awa. For di e renbak e awa ta kore via slan hanchu bai e kanalnan meimei di e fèltnan plantá. Pues semper tin sufisiente awa, ya komo e pòmp di e pos no ta traha kontinuamente, anto e por daña. Pero por mihó, mas profeshonal i efisiente. Shiller ke krese. Pero esei no ta bai sosodé si e keda riba esun hèktar plantá. E tin mester di mas tereno pa e por pone e paso èkstra ei.

 

 

Krese intelektualmente

Shiller ke bai afó atrobe. E ke bai Colombia òf Merka. Aya tin diferente kompania di agrikultura ku tin sentenáres di hèktar di tereno. Esei ta imposibel na Kòrsou. Pero e ke mira i siña kon ta manehá e kompanianan ei. E ke siña i krese intelektualmente. Asina su tereno ta kompletamente plantá, e ta bai buska un hende ku ke manehá esaki pa kuater te seis luna. Asina e por bai afó pa tiki tiki e studia agrikultura. Di e manera ei aworó e no tin únikamente un sertifikado komo kultivadó, pero tambe un diploma komo agrikultor.

 

Tur e konosementu i eksperiensia ei no ta pa su mes so. E ta spera di por bira é spesialista riba tereno di agrikultura. E persona serka kua un agrikultor ku ta kuminsando por yega serka dje i hasié tur pregunta ku e por tin. E lo por duna treinen pa hende ku ke kuminsá planta fruta i bèrdura. Mihó ku niun otro Shiller sa kua opstákulo tin. E mes a kuminsá sin nada, sin konosementu ni eksperiensia, anto el a pasa den tur fase. P’e no tin nada mas bunita ku por siña i guia futuro kunukero for di kuminsamentu te ora nan por para riba nan mes pia.

 

Ainda Shiller Derilus ta tribi soña. E ta mira su mes komo doño di un kompania di agrikultura grandi ku trahadó. E sa ku e por. “Riba mi mes mi a logra planta hinter un kunuku pida pa pida. Mi ke sigui krese ku mas hèktar. E ora ei sí bo mester sa ta kiko bo ta hasiendo. Mi no tin e konosementu ei ainda. Ta p’esei mi ke bai afó. Pa atkerí konosementu aya. Aworaki na Kòrsou bo tin yen pida pida tereno pa agrikultura. Bo mester tin un tereno hopi gandi pa por bai dilanti.”

 

LAGA UN KOMENTARIO

Please enter your comment!
Please enter your name here